ปั๊มน้ำมันสามทหาร ถนนราชดำเนินใน

ผู้ออกแบบ: นารถ โพธิประสาท
ปีที่สร้าง: พ.ศ. 2483
สถานะปัจจุบัน: รื้อถอนในปี พ.ศ. 2525

“อาคารปั๊มน้ำมันอันทันสมัยใกล้ศาลหลักเมืองกรุงเทพมหานคร”

ประเทศไทยเริ่มมีกิจการน้ำมัน ตั้งแต่ พ.ศ. 2435 จากบริษัทต่างชาติ รอยัลดัตช์ ปิโตรเลียม จำหน่ายน้ำมันก๊าดมีเขม่าควันน้อยและให้แสงสว่างกว่าน้ำมันมะพร้าว สำหรับการใช้งานรถยนต์และรถราง ซึ่งเริ่มเข้ามาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ต่อมามีการใช้รถเมล์สาธารณะ จึงเริ่มนำน้ำมันเบนซินเข้ามาจำหน่าย จนกระทั่งหลังเปลี่ยนแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2476 กระทรวงกลาโหมได้จัดตั้งแผนกเชื้อเพลิงเพื่อจัดหาน้ำมันเบนซิน น้ำมันก๊าด และน้ำมันหล่อลื่น สำหรับจำหน่ายแก่ประชาชนและกิจการต่างๆ ตามความต้องการที่มากขึ้น และตั้งขึ้นเป็นกรมเชื้อเพลิง ในอีก 4 ปีถัดมา รวมถึงมีการก่อสร้างคลังเก็บน้ำมันที่ช่องนนทรีเพื่อขจัดปัญหาน้ำมันขาดแคลน

ปั๊มน้ำมันสามทหารถูกออกแบบก่อสร้างขึ้นบริเวณสามแยกถนนหน้าพระลาน ถนนสนามไชย และถนนราชดำเนินใน โดยมี นารถ โพธิประสาท สถาปนิก กรมโยธาเทศบาล (กรมโยธาธิการและผังเมืองในปัจจุบัน) และอาจารย์ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เป็นผู้ออกแบบ เปิดใช้งานเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2483 โดยอาคารมีรูปแบบอาร์ตเดโค โดดเด่นด้วยแท่นสูง และปีกอาคารทั้งสองข้าง รวมถึงการตกแต่งด้วยแนวแถบเส้นนอนรอบอาคาร เสริมให้อาคารมีรูปลักษณ์ที่ดูทันสมัย

หลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เกิดภาวะขาดแคลนน้ำมันอย่างหนักในประเทศไทย ผลจากสงครามทำให้ไทยต้องยุบกรมเชื้อเพลิง ขายกิจการและทรัพย์สินทั้งหมดให้บริษัทน้ำมันต่างชาติ พร้อมสัญญาว่ารัฐบาลจะไม่ค้าน้ำมันอีก ในช่วงเวลานี้ปั๊มน้ำมันสามทหารจึงได้ถูกเช่ากิจการโดยบริษัท โมบิล เป็นที่รู้จักในชื่อ ปั๊มน้ำมันมิล หรือปั๊มน้ำมันม้าบิน จนกระทั่ง พ.ศ. 2500 รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ได้ยกเลิกข้อผูกพันที่ทำไวักับบริษัทต่างชาตินั้น และตั้งองค์การเชื้อเพลิง เป็นรัฐวิสาหกิจในวันที่ 27 มกราคม พ.ศ. 2503 โดยใช้สัญลักษณ์ตราสามทหาร เพื่อดำเนินสถานีบริการน้ำมัน จัดหาและกลั่นน้ำมัน

ต่อมาในปี พ.ศ. 2520 มีการจัดตั้งองค์การก๊าซธรรมชาติแห่งประเทศไทย โดยรัฐบาลพลเอกเกรียงศักดิ์ ชมะนันทน์ และมีการตรา พ.ร.บ. การปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย นับเป็นองค์กรของรัฐที่มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวกับการปิโตรเลียมของไทยขึ้นโดยตรงเป็นครั้งแรก ปั๊มน้ำมันม้าบิน จึงถูกเปลี่ยนเป็นปั๊ม ปตท. ของการปิโตรเลียมแห่งประเทศไทย ต่อมาอาคารปั๊มน้ำมัน ได้ถูกรื้อลงในปี พ.ศ. 2525 ในโอกาสสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ครบ 200 ปี เพื่อเปิดพื้นที่ให้กับศาลหลักเมืองที่ถูกสร้างขึ้นใหม่

อ้างอิง:
- วอยซ์ออนไลน์. ปั๊มสามทหาร ปั๊มแรกของปตท. (ออนไลน์) 2557. เข้าถึงได้จาก https://www.voicetv.co.th/read/111215
- เรือนไทย. บ้านเมืองเมื่อ 50 ปี ก่อน. (ออนไลน์) 2562. เข้าถึงได้จาก http://www.reurnthai.com/index.php?topic=6978.120
- ไทยรัฐออนไลน์. ย้อนเวลากลับไปชมภาพ ปั๊มน้ำมันสมัยคุณปู่คุณย่า. (ออนไลน์) 2560. เข้าถึงได้จาก https://www.thairath.co.th/business/economics/972658
ที่มาภาพ :
ภาพที่ 1 https://www.facebook.com/77PPP/photos/a.123471934427651/609924922449014/?type=3, ภาพที่ 2 https://facebook.com/77PPP/photos/a.123471934427651/609924922449014/?type=3 ถ่ายโดย McCown, Harry, SSgt, ภาพที่ 3 Life magazine 1950