กลุ่มอาคารถนนราชดำเนินกลาง

ผู้ออกแบบ: พระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช สุขยางค์), หมิว (จิตรเสน) อภัยวงศ์ และ ม.ล. ปุ่ม มาลากุล
ปีที่สร้าง: พ.ศ. 2480–2491
สถานะปัจจุบัน: มีแผนการเปลี่ยนแปลง

“ราชดำเนินกลาง ภาพฝันฌ็องเซลิเซ่และเมืองราตรี”

กลุ่มอาคารถนนราชดำเนินกลาง เป็นโครงการก่อสร้างตามนโยบายของคณะราษฎรที่ใหญ่ที่สุดในทศวรรษที่ 2480 เพื่อตอบสนองหลักการเรื่องเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม โดยเป็นกลุ่มอาคารเรียงต่อกัน ขนานไปตาม 2 ฝั่งของถนนราชดำเนินกลาง เริ่มตั้งแต่สะพานผ่านฟ้าลีลาศทางทิศตะวันออก ไปจรดสะพานผ่านพิภพลีลาทางทิศตะวันตก รวมความยาวประมาณ 1.2 กิโลเมตร ประกอบด้วยอาคารทั้งหมด 15 หลัง อาคารที่ตั้งอยู่ตรงข้ามกันบนฝั่งถนนจะมีลักษณะเหมือนกัน ส่วนอาคารที่ตั้งอยู่หัวมุมถนนจะมีลักษณะพิเศษ แต่โดยรวมอาคารทุกหลังก็ยังมีลักษณะสอดคล้องกันด้วยรูปแบบสถาปัตยกรรมอาร์ตเดโคที่สะท้อนความทันสมัย

สถาปนิกหลักผู้รับผิดชอบการออกแบบโครงการนี้ คือ หมิว อภัยวงศ์ และ ม.ล. ปุ่ม มาลากุล เริ่มก่อสร้างตั้งแต่ พ.ศ. 2480 จนแล้วเสร็จใน พ.ศ. 2491 ใช้เวลาทั้งสิ้น 11 ปี เนื่องจากถูกชะลอในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 อย่างไรก็ตามใน พ.ศ. 2483 ได้มีการเปิดอนุสาวรีย์ประชาธิปไตย ขณะนั้นกลุ่มอาคารโดยส่วนใหญ่ก็สร้างเสร็จสมบูรณ์แล้ว

กลุ่มอาคารมีการใช้สอยหลักเป็นอาคารพาณิชย์และพักอาศัย ชั้นล่างเปิดให้เช่าและมีหน้าร้านแบบอาคารพาณิชยกรรม ส่วนชั้น 2–3 แบ่งเป็นห้องพักอาศัยแบบอาคารชุด โครงสร้างอาคารเป็นคอนกรีตเสริมเหล็ก ผังรูปสี่เหลี่ยมยาว สมมาตรกัน ประกอบด้วยมุข 3 ด้าน คือ มุขกลางเป็นทางเข้าอาคาร ส่วนมุขริมเป็นมุขของมุมโค้ง ภายในแบ่งเป็นห้องเรียงต่อกัน 11 ห้อง รวมห้องหัวท้ายของมุขเป็นทั้งหมด 13 ห้อง เชื่อมกันด้วยระเบียงทางเดิน ด้านหลังอาคารประกอบด้วยปล่องบันไดเพื่อเป็นทางสัญจรแนวตั้ง ตกแต่งอาคารด้วยครีบตั้ง ผนังฉาบปูนสลัดทำให้อาคารดูหยาบและหนัก มีการเซาะร่องปูนฉาบเลียนแบบหินก่อ ด้านบนมีผนังพาราเปตบังหลังคาจั่วซึ่งซ่อนอยู่ด้านใน

นอกจากนี้ยังมีอาคารที่มีรูปแบบพิเศษซึ่งตั้งอยู่ตำแหน่งหัวมุมถนน ได้แก่ อาคารไทยนิยมผ่านฟ้า ตั้งอยู่ตรงข้ามสะพานผ่านฟ้าลีลาศ เดิมเป็นห้างนิยมไทย สะท้อนแนวคิดจากรัฐนิยม ฉบับที่ 5 ที่สนับสนุนให้ชาวไทยซื้อของไทย อาคารมีผังรูปตัววี ตัดมุมโค้ง ทำเป็นหอสูง ภายในเป็นโถงบันไดใหญ่ที่ดูสง่า ด้านบนมีช่องแสงให้ความสว่างแก่พื้นที่ภายใน อีกอาคารตั้งอยู่ตรงข้ามสะพานผ่านพิภพลีลา คือ อาคารโรงแรมรัตนโกสินทร์ ก่อสร้างระหว่าง พ.ศ. 2485–2486 ใช้เป็นโรงแรมระดับ 5 ดาว มีห้องพัก 45 ห้อง รวมถึงห้องจัดเลี้ยงและไนต์คลับ อาคารมี 4 ชั้น โดดเด่นด้วยมุขทางเข้าที่หนาหนัก รูปทรงอาคารที่ล้อไปกับหัวมุมถนน และการใช้ครีบตั้งของอาคาร ภายในมีโถงบันไดขนาดใหญ่ รวมถึงมีการตกแต่งที่หรูหรา

อาคารกลุ่มนี้ส่วนหนึ่งเสริมขึ้นเพื่อแสดงวัฒนธรรมอารยะของประเทศไทย และทันสมัยตามแนวคิดของรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม เพราะไม่มีความจำเป็นที่จะต้องมีที่พักอาศัยแบบอาคารสูงในช่วงเวลานั้น ที่ความหนาแน่นของประชากรในกรุงเทพมหานคร มีไม่ถึง 7 แสนคน

อ้างอิง:
- ชาตรี ประกิตนนทการ. การเมือง และสังคมในศิลปสถาปัตยกรรม สยามสมัย ไทยประยุกต์ ชาตินิยม. กรุงเทพฯ: มติชน, 2550.
- ปฐมฤกษ์ วงศ์แสงขำ. “แนวทางการออกแบบสถาปัตยกรรมของพระสาโรชรัตนนิมมานก์ (สาโรช สุขยางค์).” วิทยานิพนธ์ปริญญาสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2564.
- สมชาติ จึงสิริอารักษ์. สถาปัตยกรรมศิวิไลซ์แห่งชาติ: เส้นทางโหยหาของญี่ปุ่นและสยามช่วงกลางศตวรรษที่ 19 ถึงกลางศตวรรษที่ 20. กรุงเทพฯ : สมาคมสถาปนิกสยาม ในพระบรมราชูปถัมภ์, 2563.
ที่มาภาพ :
ภาพที่ 1 Historiche Fotografien, ภาพที่ 2 LIFE magazine ถ่ายโดย Dmitri Kessel, ภาพที่ 3 หอจดหมายเหตุแห่งชาติ ถ่ายโดย William Hunt, ภาพที่ 4 หอจดหมายเหตุแห่งชาติ ถ่ายโดย William Hunt, ภาพที่ 5 LIFE magazine, ภาพที่ 6 สมุดภาพที่ระลึกของกรมโฆษณาการที่มอบให้หลวงพิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรี เนื่องในโอกาสครบรอบวันเกิด 14 กรกฎาคม 2484